Ringlands ronde van de Ring: realisaties, plannen en to do's anno 2024
Hoe heeft Ringland de voorbije tien jaar bijgedragen in wat er tot nu toe gebeurd is? Wat staat er nog allemaal op stapel? En waar moet er volgens de burgerbewegingen nog stevig bijgestuurd worden of meer snelheid gemaakt worden? Peter Vermeulen maakte tijdens de Roma-avond een ronde van de Ring.
In zijn overzicht tijdens de Roma-avond besprak Peter Vermeulen vier grote delen:
- De linkeroever met Ringpark West, dat bijna helemaal gerealiseerd is.
- De noordelijke Ring op de rechteroever, waar de overkappingen samen met de Oosterweelwerken vergund zijn, de plannen nog verder uitgebreid zijn én de werken nu in volle voorbereiding zijn.
- De zuidelijke Ring, waar voorlopig alleen enkele kleinere ringparken náást de ring goedgekeurd zijn en het ontwerp van de hele overkapping eigenlijk nog maar net is opgestart.
- Enkele grote stappen voorwaarts: de Groene Nerven en Knoop Oost in Borgerhout.
Hier zie je alle beelden van de presentatie. (Klik op het pijltje onderaan om naar de volgende slide te gaan.) Hieronder uitgebreide toelichting.
1. Linkeroever
Sinds 2017 wordt de linkeroever aangepakt. Samen met de gemeente Zwijndrecht is toen ook beslist om de leefbaarheidsmaatregelen ineens te integreren in de geplande werken. Vandaag zie je dan ook dat een noodzakelijke aanpassing van de infrastructuur, onder meer met het wegwerken van de linkse inrit net voor de Kennedy-tunnel, vooral een hefboom was voor de uitbouw van een groot landschapspark. Er zijn weinig steden met een natuurgebied zo groot als ringpark West én zo dicht bij de Grote Markt.
Begin dit jaar kregen we met een hele bus Ringland-vrijwilligers een boeiende en ronduit indrukwekkende rondleiding op de werf. Het opvallendst op de linkeroever zijn de grote geluidsschermen, waardoor de geluidsoverlast in de omgeving van de autoweg met 10 dB gedaald is tot 55 dB, een norm die volgens ons ook op de rechteroever moet gelden. Door het hele park heen is tegelijk ook een belangrijk fietsnetwerk uitgebouwd, recreatief erg interessant en tegelijk nuttig en nodig om werknemers vlot naar de haven op de linkeroever te leiden.
Wel jammer dat het oorspronkelijke idee om die geluidsschermen uit te rusten met zonnepanelen niet overeind gebleven is. Daarom zou het goed zijn om dat hele traject nog eens grondig te evalueren. Dat kan alleen maar leerzaam zijn voor wat nog volgt op de rechteroever.
Ecoducten
Op de linkeroever was overkappen geen noodzaak, maar mede dankzij de initiatieven vanuit de burgerbewegingen, zeker van Ademloos, zijn er twee belangrijke ecoducten gekomen, tegelijk onderdeel van de hele groenstructuur én van het fietsnetwerk.
Charles De Costerlaan
De Charles De Costerlaan wordt ondertussen heraangelegd. Het doorgaande verkeer is er niet meer toegelaten. Het vergde in de beginperiode wel een aanpassing, maar het resultaat mag er zijn: de drukke sluipweg wordt volledig onthard en omgevormd tot een rustige, groene boulevard.
Scheldetunnel
De tunnel is in aanbouw in Zeebrugge, volgend jaar worden alle elementen versleept naar Antwerpen.
De discussies, opgestart door de burgerbewegingen, hebben toch nog een groot stuk Sint-Annabos gered van de kap. En in de Scheldetunnel komt er, mede dankzij Ringland, ook een extra brede fietstunnel. Die zal trouwens al in 2028 openen, twee jaar voor de autotunnel.
2. Noordelijke Ring
Tussen 2017 en 2022 lag de focus op het ontwerpen van de Oosterweelverbinding en de aansluiting ervan op de noordelijke Ring (R1-Noord). Qua overkapping was er aanvankelijk alleen in enkele kleinere pilootprojecten voorzien, maar onder impuls van de burgerbewegingen zijn de reserveprojecten daar in 2022 aan toegevoegd.
Het Roma-publiek beoordeelde in 2022 die ontwerpen positief – ondanks een resterend aantal gaten. Wel op voorwaarde dat enerzijds de zone aan het Lobroekdok nog substantieel zou verbeteren, en vooral dat de zuidelijke Ring niet in een gelijkaardige processie van Echternach wordt aangepakt, maar integraal ontworpen.
Ringpark Noordkasteel
De plannen voor 2030 zijn indrukwekkend en ook die pluim mogen we gerust mee op onze hoed steken. In de eerste plannen van de BAM werd die héle zone immers één gigantische verkeersknoop met op- en afritten en kilometers asfalt, een beeld dat velen onder u zich ongetwijfeld herinneren. Maar dankzij Ringland kon 75% van het groengebied samen met de vijvers van het Noordkasteel bewaard blijven. Bovendien is ook het historische SAMGA-gebouw gered van de sloop.
Ga op dit moment best niet naar het Noordkasteel kijken – de werf is volop bezig en bijna alle groen is noodgedwongen gekapt. Enkele beelden tonen hoe het park, de fietsbrug, het Samgaplein, de waterkap, de dijk en de vijver eruit zullen zien als alles klaar is.
Ringpark Groenendaal
Ringpark Groenendaal – alles ten noorden van het Albertkanaal tussen Luchtbal en Merksem – heeft verschillende deelzones. We lopen erdoor, van noord naar zuid.
Tussen de Masurebrug en park Distelhoek wordt aan de kant van Merksem de komende twee jaar al een eerste strook van ongeveer 30 meter breed aangelegd, een stukje van wat later de Merksemse Tuinen zal heten. Daar wordt geen overkapping gepland, maar bermen en schermen moeten garanderen dat daar net als op de linkeroever een gelijkaardige leefbaarheidswinst gehaald wordt, zowel wat luchtkwaliteit als wat geluid betreft.
De bijkomende kap Groen Hart, een parkverbinding tussen de woontorens op de Luchtbal en park Distelhoek in Merksem, biedt op haar beurt ook een absolute meerwaarde. Na onze succesvolle campagne wordt die extra overkapping van 450 meter gerealiseerd, en dat dus tijdens de Oosterweelwerf en niet pas 10 jaar later. Het park is intussen vergund en in volle voorbereiding. Zoals de wijken Stuivenberg en Dam verbonden geraakten door Park Spoor Noord, zo zullen Luchtbal en Merksem vanaf 2033 dus via een park over de Ring en met één fiets- en één voetgangersverbinding over het spoor met elkaar verbonden zijn.
Waar de Groenendaallaan de autoweg en het spoor kruist, ontstaat een groot park, ook daar met vrije doorgang voor fietsers. Ook dat park is vergund en in volle voorbereiding, al is het nog wachten tot 2033 voor we ervan zullen kunnen genieten.
Aanvankelijk zou de groene verbinding onder de weg doorlopen, maar mede op basis van de inbreng van enkele Ringland-experts is die 980 meter lange overkapping ontstaan, met de ecologische verbinding over de weg heen, wat voor de hele omgeving natuurlijk één groot pluspunt oplevert. En ook die kap wordt dus gelijktijdig uitgevoerd met de Oosterweelwerf.
Hier kunnen we een korte zijsprong maken naar Ringstad. Dat concept gaat over de transitie van bebouwing aan de rand van de hele ringzone. Het is de bedoeling om de huidige, vaak troosteloze achterkanten van de stad en de brownfields om te keren en er attractieve voorkanten aan het park van te maken. De stad zoekt in die richting nu al naar concrete opportuniteiten. In Merksem is daartoe een samenwerking op poten gezet tussen de stad, Colruyt en het maatwerkbedrijf Stroom, om samen te zoeken naar ruimte voor een nieuwbouw voor Stroom en de uitbreiding voor de Colruyt, dat alles in combinatie met nieuwe woningen én nieuwe toegangen vanuit de wijk Winterling tot het Ringpark Groenendaal.
In de hele ringzone situeren zich ook een aantal belangrijke stations, zoals hier het station Luchtbal. Vandaag ligt dat er echter zeer onaantrekkelijk bij. Daar kan en moet verandering in komen door werk te maken van de verfraaiing van het station zelf (zoals dat nu al gebeurt met station Zuid) en de aanleg van een mooi stationsplein.
Waar later de kanaaltunnel aansluit op de Ring, is helaas een gat in de overkapping noodzakelijk. Maar dat wordt opgelost door er een stadsserre omheen te bouwen. Die houdt lawaai tegen, stuwt vervuilde lucht naar hogere luchtlagen en creëert nieuwe ruimte voor allerlei activiteiten.
Een ruime ‘ecologische brug’ maakt de verbinding voor mens en dier, over het Albertkanaal heen naar Ringpark Lobroekdok. Let wel: noch voor de ‘groene brug’, noch voor de stadsserre is vandaag al voorzien in het nodige budget.
Ringpark Lobroekdok
Kijken we verder naar Ringpark Lobroekdok: het gebied in de buurt van den Dam, het kanaal en het Sportpaleis. Daar zijn we blij over hoeveel aandacht besteed is aan het waterverhaal én aan de extra overkappingen aan het Sportpaleis en de Kalverweide.
Ook aan de IJzerlaan is de overkapping verlengd, en daar is ook ruimte gecreëerd voor een waterspeeltuin, met verderop een breed fietspad op de vooroever.
De kap Kalverwei – eigenlijk een brede brug van 60 meter – is dan weer erg belangrijk als verbinding van de wijk Kronenburg naar het ringpark, weer een punt waar we samen sterk voor gepleit hebben.
Het zwem-‘dok’ op de kop van het Lobroekdok en de kap ter hoogte van het Sportpaleis zijn de laatste zones van dit ringpark. Ze voegen een grote attractie toe; zwemmen in openlucht verdient echt veel meer ruimte. Tegelijk maakt dat dat het Sportpaleis zich helemaal anders laat zien aan de stad.
Opgelet: onlangs bleek dat het Lobroekdok zelf opnieuw een sanering moet ondergaan, zeven jaar na de vorige, maar nu vanwege PFAS. Maar dat mag de mooie plannen voor het zwemdok dus zeker niet in het gedrang brengen.
Ringpark Het Schijn
Ringpark Het Schijn is het gebied waar jaren geleden het verzet van stRaten-generaal tegen de Lange Wapperbrug begon en het eerste voorstel van BorgerhouDt van Mensen voor ringpark De Knoop het licht zag. Het kreeg nadien verschillende namen: de Hollandse Knoop en Deurnese Tuinen. Maar in essentie bleef dat gebied nog altijd een te eenzijdig infrastructuurproject.
Aan de onderhandel- en tekentafel hebben we echt alles uit de kast moeten halen om daar het maximaal mogelijke uit te halen inzake leefbaarheid en gezondheid. Die strijd was het waard, omdat de omgeving van de Ten Eekhovelei daar het meest te lijden heeft onder luchtvervuiling, geluidsoverlast, verkeershinder, sluipverkeer enzovoort.
Door de afrit van de autoweg anders te organiseren konden we het park véél breder maken. Een hele overkapping is tot onze frustratie niet gelukt, maar een halve kap op een soort luifel heeft toch aanzienlijk veel voordelen opgeleverd voor ringpark Het Schijn en voor heel Deurne-Noord.
Veel erkenning hebben we daarbij voor de stad, die niet aarzelt om alvast versneld aan te leggen wat al mogelijk is. Zo zal in 2026 al een deel van ringpark Het Schijn klaar zijn, in afwachting van de realisatie van de rest tegen 2030.
Ook hier weer een voorbeeld van Ringstad: de stad heeft onlangs garage Thuy aangekocht, samen met de parking erachter, om zo een brede toegang te kunnen maken als groene doorsteek van ringpark Het Schijn naar het kerkhof van Deurne. Binnenkort wordt daar een infocentrum over de werken aan de Ring geopend.
De kap Hof Ter Lo, oorspronkelijk slechts 200 meter lang, hebben we ook kunnen uitbreiden tot 450 meter.
Twee belangrijke punten van kritiek hebben we nog bij de zone Hof ter Lo, tussen de Trix en de hoge appartementsblokken aan de brug van de Turnhoutsebaan. Daar is nu géén overkapping gepland, terwijl die daar volgens ons wel noodzakelijk én mogelijk is.
Sterker nog: daarnaast is de ‘dive-under’ al in aanbouw, een sleuf voor de uitrit naar het Sportpaleis komende van Borgerhout die onder de E313 door gaat, maar ook die is niet voorzien van een overkapping. Dat is echt een gemiste kans.
Er starten binnenkort gelukkig extra ontwerpsessies om met Lantis die hele zone te herbekijken, samen met de hele scharnier: van Plantin-Moretus, met de Knoop Oost en de aansluiting van de E313-west tot aan Schijnpoort. Hopelijk hebben we daar binnen enkele maanden witte rook als overkappen ook daar kan. Daarover verder meer.
Tot zover het luik van projecten die vergund, gefinancierd én in voorbereiding of in aanbouw zijn.
3. Zuidelijke Ring
Dan zetten we onze ronde voort over de zuidelijke Ring. Ook daar heerst een zekere ongerustheid. Want ondanks de druk van het publiek van onze Roma-avond in 2022 om die R1-Zuid integraal aan te pakken, bleven de ringparken Groene Vesten en Zuid op zichzelf evolueren, niet geïntegreerd in het groter geheel van de overkapping. Op dat stuk van de Ring, van de Knoop Oost in Borgerhout tot de Kennedytunnel, zijn er alleen nog maar een aantal losse, en soms zelfs maar tijdelijke initiatieven gepland.
Daarom blijft Ringland erop hameren dat er een masterplan voor een integrale aanpak van die zone komt, waarbij het verkeerssysteem in de tunnels afgestemd is op de parken erboven. Er moet ook een planning worden opgemaakt voor wanneer de vergunningen moeten worden aangevraagd.
Alleen zo kan het engagement van het Toekomstverbond – een volledige overkapping – én de deadline van het Toekomstverbond – 2037 – gehaald worden.
De overkapping biedt dan enorme voordelen voor de gezondheid en het leefmilieu, de mobiliteit en de stadsontwikkeling. Het Ringland-project is en blijft dé hefboom voor de uitbouw van een gezonde, leefbare en klimaatneutrale stad, voor en mét burgers.
Scheldebrug
We beginnen bij de Scheldebrug. Die brug voor voetgangers en fietsers ter hoogte van de Kennedytunnel is op dit moment in aanbesteding. Binnenkort worden de teams geselecteerd die tegen 2025 een voorstel van ontwerp moeten opmaken – interessant is dat ook het plein aan de voet van de brug deel uitmaakt van de opdracht. Een jury selecteert dan de beste kandidaat, die moet zorgen voor het vergunningsdossier. De ontwerper en bouwer zal later ook instaan voor het onderhoud. Vanaf 2029 zou die brug klaar moeten zijn, samen met het plein.
Ringpark Zuid
Het gebied van de Spaghettiknoop en de Konijnenwei bij het Justitiepaleis zal er over enkele jaren fundamenteel anders uitzien. De aanleg van ringpark Zuid is gepland voor 2027-2032.
De verlenging van de Jan De Vostunnel tot in de knoop zal een grote verbetering zijn voor de Tentoonstellingswijk en het Kiel, en samen met het compacter organiseren van het verkeerssysteem – voortvloeiend uit de voorstellen van Ringland – zorgt dat ervoor dat er aan weerszijden veel meer bruikbare parkruimte bij komt.
Dat er nooit ruimte is geweest om daar over overkappen te praten – een overkapping tot 1.000 meter in de buurt van de nieuwe wijk Nieuw Zuid – blijft wel erg teleurstellend.
Maar we zien zéker ook erg goede elementen. De belangrijke noord-zuid-parkverbinding verbindt het campus- en Silvertoppark met het bermenlandschap en het Leienpark. Wat nu nog ontoegankelijk gebied is, wordt dan een grote toegankelijke groene zone. Het Leienpark en de Silvertopbrug worden pareltjes. Dankzij de mee door ons aangezwengelde discussies komt er dus een véél groter park en wordt de Kolonel Silvertopstraat autovrij gemaakt. Daardoor wordt de omgeving aan het vernieuwde Zuidstation écht opgewaardeerd tot een heel praktische én aantrekkelijke overstapplaats van trein, tram, bus én fiets.
Het Silvertoppark en de nieuwe kap Jan De Voslei zullen vanaf 2032 van deze grauwe plek eindelijk een kwaliteitsvolle ruimte maken. En als voorproefje krijgt de bestaande kap Jan De Voslei al tegen 2025 een make-over.
Ringpark Groene Vesten
Ringpark Groene Vesten is – in tegenstelling tot wat zijn naam doet vermoeden – geen echt park, maar enkel een verbetering van de bestaande groenzone aan de Wezenberg en een verbeterde fietsverbinding naast de Ring. Het ‘park’ is dit jaar vergund. Nog dit jaar start de bouw van de geluidsmuur, vanaf 2026 zal Pomppark Zuid in gebruik genomen worden.
Zoals eerder al aangegeven heeft Ringland bij Ringpark Groene Vesten belangrijke bezwaren. Het ringfietspad wordt heraangelegd en dat die heraanleg een grote impact heeft op het groen, kunnen we accepteren – op voorwaarde dat dat eenmalig is, en er over enkele jaren niet opnieuw gekapt moet worden. Maar dat die plannen nog niet of onvoldoende afgestemd zijn op de plannen voor de overkapping van de hele zuidelijke Ring, verontrust ons uitermate. We riskeren een dubbele werf, dubbele kosten en dubbele werfhinder voor slechts kleine baten op korte termijn.
Het Brialmontpark, het stukje op het grondgebied van het district Berchem, is onlangs plechtig geopend. Merk op dat de geluidshinder van de Ring daar nog steeds even groot is als ervoor.
Station Berchem
Station Berchem moet het grootste overstappunt van Antwerpen worden, met alle mogelijke uitwisselingen tussen trein, tram, bus, (deel)fiets en (deel)auto. Dat project kent een ander proces dan de ringparken. Voorlopig bestaat enkel een schetsontwerp. Ringland dringt daar sterk op aan wegens het belang voor de modal shift. We deden ook voorstellen om de co-creatie te versterken en het project zo sneller vooruitgang te doen boeken.
E313
Voor onder meer de bewoners van de Tuinwijk en de Wouter Haecklaan, maar ook voor alle bezoekers van het Rivierenhof, is de aanpak van de E313 tot het rondpunt Wommelgem erg belangrijk. Vraag is waar bermen en schermen kunnen volstaan, of waar overkappen noodzakelijk is.
Ringland zit mee in de werkbank die onderzoekt hoe die zone er het best uit kan zien. Wat van ons zeker níét mag, is het verbreden van de E313 van 3 naar 4 rijstroken.
4. Groene Nerven en Knoop Oost
En dan nu een paar grote sprongen voorwaarts!
Groene Nerven
In de rand van de ringparken komen zogenaamde Groene Nerven. Dat zijn verbindingen tussen de bestaande woonwijken en de ringparken. Via die nerven kunnen fietsers en voetgangers zich op een veilige en comfortabele manier verplaatsen naar de ringparken én naar de overkant ervan. De bedoeling is bredere en comfortabelere voet- en fietspaden maken én een veilige en aangename verbinding naar de ringparken. Er wordt ook heel wat onthard. Daardoor is er meer ruimte voor groen en grotere bomen die zorgen voor schaduw.
In 2023 keurde het Antwerpse schepencollege een kaderplan goed voor 39 nerven verspreid over alle ringparken. In september 2024 keurde de stad de projectdefinitie van de eerste groene nerf goed: de Zurenborgbrug en de Wapenstilstandlaan in Borgerhout extra muros.
Belangrijk aandachtspunt volgens Ringland: én de parkeernorm handhaven én de een groene nerf creëren, dat gaat niet samen.
Knoop Oost en Plantin-Moretus
Na veel druk vanuit de burgerbewegingen – ook van het publiek van onze Roma-avond in 2022 – kreeg Ringland begin 2024 het mandaat om samen met het team van de intendant de Knoop Oost en de zone tot aan de Plantin en Moretuslei mee te ontwerpen. En daar zijn intussen al een paar mooie stappen gedaan.
Zo is er in het voorjaar van 2024 werk gemaakt van het ontwerp van de Knoop Oost en van dat deel van de R1-Zuid. Een idee dat Ringland op tafel wierp, namelijk het gedeeltelijk verplaatsen van de Singel naar de extra-muros-kant, creëert een groot ringpark op een overkapping van 850 meter lang. Het gaat over de zone naast de Centers, tussen de Plantin en Moretuslei en de brug van de Turnhoutsebaan – waar Borgerhoudt van Mensen in 2004 het idee voor Ringpark de Knoop lanceerde. Dat ringpark zal 12 ha ruimte creëren – groter dan het Stadspark, direct aansluitend op het zeer dichtbevolkte Oud-Borgerhout. Afgezien van de klimaatwinst betekent dat rechtstreeks toegankelijk wijkgroen voor 34.000 Borgerhoutenaars, inwoners met het grootste groentekort van Europa. 18.000 van hen hebben op dit moment zelfs géén toegang tot wijkgroen. Een absolute must dus om dat te realiseren. Het concept ziet er alvast veelbelovend uit. Het is nog niet ‘verworven’, maar we werken zeker verder aan de verfijning ervan.
En als dat ontwerpwerk, samen met de op te starten werkbank voor Hof ter Lo, voort positief evolueert, hebben we zeker een héél grote mijlpaal bereikt.
Wat daarvoor ook nog nodig is – we gaven het al aan – is de integrale aanpak van de hele zuidelijke Ring: tunnels en parkontwerp moeten maximaal op elkaar afgestemd worden. Ook de afstemming met Ringpark Groene Vesten is noodzakelijk. En minstens even belangrijk: de planning van alle vergunningstrajecten moet uitgestippeld worden, zodat in 2037 – 20 jaar na het Toekomstverbond – de overkapping opgeleverd kan worden.
Want het Toekomstverbond loopt inderdaad over 20 jaar. Een derde daarvan hebben we nu achter de rug. We zijn hoopvol dat we de komende jaren nog véél zullen zien veranderen en dat we – met de hulp van tal van specialisten, honderden Ringland-vrijwilligers en geruggensteund door duizenden Antwerpenaren – ook de komende 13 jaar verder sterk werk kunnen maken van leefkwaliteit, mobiliteit, gezondheid en klimaat.
- Bekijk voor de timing van de ringparken en de Scheldebrug ook de toelichting van de intendant op de Ringdag in het provinciehuis op 16 maart 2024.
- Renders en foto’s in de illustraties © ontwerpteams ringparken West, Noordkasteel, Groenendaal, Lobroekdok, Het Schijn, Groene Vesten, Zuid en ontwerpers van Lantis.
- Lees ook het overzicht van de Nieuwe voorzitter Louis Kuitenbrouwer: ‘De steun van de publieke opinie is onze kracht’