Huib over het burgerwetenschapsonderzoek Straatvinken
Het was als ‘gewone burger’ dat Huib Huyse gecharmeerd raakte van de burgerbeweging Ringland. Maar als wetenschappelijk onderzoeker was hij zo onder de indruk dat hij al snel met professor Filip Meysman de Ringland Academie uit de grond stampte. Die lanceerde in 2016 CurieuzeNeuzen, het succesvolle burgeronderzoek naar luchtkwaliteit. Twee jaar later lag Huib opnieuw met vrijwilligers aan de basis van Straatvinken, het burgerwetenschapsonderzoek naar de modal shift en de leefbaarheid van onze straten. Huib vertelt over zijn engagement.
Mijn interesse voor burgerwetenschappen werd initieel gewekt vanuit mijn engagement voor de burgerbeweging Ringland, niet als onderzoeker. Toen ik samen met oud-studiegenoot Filip Meysman in 2016 vanuit de Ringland Academie met CurieuzeNeuzen begon, was citizen science nog volledig nieuw voor mij. Thematisch stond het ver af van waar ik op dat moment dagelijks mee bezig was. Als hoofd van de onderzoeksgroep Duurzame Ontwikkeling aan het Onderzoeksinstituut voor Werk en Samenleving (HIVA) van de KU Leuven vormen mondiale problematieken mijn professionele focus. Met CurieuzeNeuzen focusten we in Antwerpen op het thema luchtkwaliteit omdat we in de Ringland Academie beseften dat dat van de overheid niet de aandacht kreeg die het verdiende.
Na verloop van tijd begon burgerwetenschap ook centraler te staan in onze onderzoeksgroep aan het HIVA. De ervaring met CurieuzeNeuzen leerde me dat je heel wat dingen in gang kan zetten met citizen science, zowel bij vrijwilligers als bij burgers, maar ook bij beleidsmakers op verschillende niveaus. Ons onderzoek toonde onder meer aan dat de deelnemers aan CurieuzeNeuzen geen perfecte weerspiegeling van de bevolking vormden, maar toch uit brede lagen van de bevolking kwamen. Uiteindelijk hebben de resultaten van CurieuzeNeuzen gewogen op het Antwerpse mobiliteitsbeleid, maar ook op de Vlaamse actieplannen voor de luchtkwaliteit. Er was een brede erkenning voor wat het project betekend heeft, ook op wetenschappelijk vlak. Dat zie je ook aan de navolging van CurieuzeNeuzen in heel Vlaanderen en zelfs in Europa.
Modal shift
De aanleiding tot Straatvinken, het tweede burgeronderzoek van de Ringland Academie, was het Toekomstverbond van 2017. Ringland, Ademloos en stRaten-generaal kwamen toen met de overheid onder meer overeen dat de verplaatsingen in de Antwerpse vervoerregio tegen 2030 veel duurzamer moeten gebeuren: te voet, met de fiets of het openbaar vervoer. De toenmalige modal split van 70 procent auto’s en 30 procent duurzame verplaatsingen moet evolueren naar een 50/50-verhouding.
Vlak voor de zomer van 2017 werd tijdens een Ringland-evenement voor vrijwilligers een eerste brainstorm gehouden over hoe we het Toekomstverbond het best zouden opvolgen. We wilden zeker die noodzakelijke modal shift in het oog houden. Eind oktober viel het denkproces in een definitieve plooi. Het aha-moment beleefde ik thuis in de sofa toen ik samen met mijn vrouw nog eens door alle ideeën liep. Plots beseften we dat zoiets als het vogeltelweekend van Natuurpunt zou kunnen werken. We mailden aan ons werkgroepje dat we een jaarlijks of tweejaarlijks telmoment een interessante denkpiste vonden om tot 2030 tussentijds de druk op beleidsmakers hoog te houden. Een dergelijke meting is voor burgers een momentum en confronteert het beleid ook met harde data. Als na een paar jaar blijkt dat de modal shift veel te traag verloopt, kunnen we stevig op tafel kloppen. Op een volgende Ringland-workshop heb ik het idee gepitcht voor een grote groep vrijwilligers. Het doorstond de Ringland-participatietest.
Vrijwilligers van Straatvinken geven op de stand van Ringland op de Boekenbeurs (2019) uitleg over de verkeerstelling.
Belangrijke inzichten
De overheid heeft een belangrijke rol te spelen in het monitoren van de modal shift. Maar er valt ook veel te zeggen voor het betrekken van burgers. Dat zorgt immers voor het broodnodige draagvlak. Sinds de tweede editie vindt samen met Straatvinken ook straat-O-sfeer plaats, een bevraging over je straat die zowel tellers als niet-tellers kunnen invullen. Die twee onderzoeken samen bieden unieke inzichten over het verband tussen verkeer en leefbaarheid. We geven burgers ook tips om problemen aan te kaarten bij hun lokaal bestuur. Daar is al een aantal keren dankbaar gebruik van gemaakt.
Vijf jaar duizenden verkeerstellingen en verhalen over de leefbaarheid van straten in heel Vlaanderen verzamelen levert boeiend materiaal en belangrijke inzichten op. Enkele voorbeelden: mobiliteitsambtenaren, studiebureaus en onderzoekers maken gebruik van de teldata van Straatvinken. Bewoners benaderen hun lokale besturen op basis van de analyses van straat-O-sfeer om leefbaarheidsproblemen in hun straat aan te kaarten. We toonden ook aan hoe de verkeersintensiteit en -samenstelling een impact hebben op de beleving van de straten. We ontwierpen een nieuwe standaard om trends in de modal split op straatniveau op te volgen in Vlaanderen. De principes achter straat-O-sfeer worden ondertussen gebruikt door de stad Antwerpen om burgers actief te betrekken bij de heraanleg van klimaatrobuuste straten.
Gedragen door vrijwilligers
Bij de organisatie van Straatvinken konden we gelukkig een beroep doen op enkele vrijwilligers die ook al meedraaiden met CurieuzeNeuzen, zoals Sven Augusteyns, Katelijne De Vis, Koen Vande Sompele en andere sterkhouders. Toen de eerste ideeën vorm kregen, beseften we dat we bijkomende expertise nodig hadden op het vlak van mobiliteit en leefbaarheid. Die vonden we bij Thomas Vanoutrive, professor aan de afdeling Stedenbouw en Ruimtelijke Planning van de Universiteit Antwerpen. Op een dag ben ik gewoon zijn bureau binnen gelopen. Hij had meteen interesse om mee te doen. Veerle Janssens van Ringland staat mee in voor de communicatie, Christophe Lambrechts mobiliseerde mee vrijwilligers.
Huib Huyse en Thomas Vanoutrive geven de pers toelichting bij de resultaten van de lockdown-editie van 2020.
Op 25 mei 2023 houden we al de zesde editie, dat kan tellen. Ondertussen is Straatvinken een geoliede machine, maar het blijft telkens opnieuw wel een stevige inspanning, grotendeels gedragen door een (kleine) ploeg vrijwilligers. Om eerlijk te zijn zou het eenvoudiger zijn met meer financiële middelen. Bij het zoeken naar onderzoeksfinanciering hebben we een paar keer pech gehad, waardoor het hard knokken is met een beperkt budget. We vinden het dan ook ongelooflijk wat er al bereikt is.
Op donderdagavond 8 december geven Huib Huyse en Thomas Vanoutrive tijdens een webinar toelichting bij de resultaten van de editie 2022. Lees hier meer en schrijf je in.
Op de blog van Ringland vertellen vrijwilligers over wat er leeft voor en achter de schermen van de burgerbeweging. Ben jij ook geïnteresseerd om mee te draaien? Mail naar info@ringland.be of info@straatvinken.be.