Dirk over drie jaar Zorro en hoe het verder kan en moet
Als Ringland één ding wil, is het de overkapping van de Ring. In het ‘Toekomstverbond voor bereikbaarheid en leefbaarheid’ is voor de Vervoerregio Antwerpen echter ook een modal shift naar duurzamer verkeer afgesproken. Om die ambitie mee waar te maken lanceerde Ringland in 2020 het burgerplatform Zorro. Dat pilootproject moest burgers in de Antwerpse zuidoostrand aansporen om meer gebruik te maken van de fiets, het openbaar vervoer en deelauto’s, en minder van hun privéauto. Dirk De Weerdt zette als Zorro-coördinator daar drieënhalf jaar lang zijn schouders onder – maar hij houdt er nu noodgedwongen mee op. Hij maakt de balans op. ‘Volgens mij worden overheden er beter van als ze een op participatie gerichte werking zoals Zorro ondersteunen.’
Voor de leefkwaliteit in de stad en daarbuiten is het cruciaal dat er minder auto’s rondrijden. Dat is uiteraard zo voor onze gezondheid en voor het klimaat, maar ook: hoe minder verkeersdrukte, hoe vlotter en hoe veiliger het wordt voor iedereen. Nochtans kwam er de eerste jaren na het Toekomstverbond (2017) weinig schot in de zaak. Toen Ringland dat aankaartte bij de overheid, kreeg het van het departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW) een projectsubsidie voor het pilootproject ‘Sensibilisering burgers duurzame mobiliteit zuidoostrand Vervoerregio Antwerpen’. Dat project kreeg de naam ZORRO, voluit ZuidOostRand RouteOverleg. Ons werkingsgebied omvatte de gemeenten Mortsel, Edegem, Hove, Boechout, Kontich, Lint, Borsbeek en Wommelgem. Dat was een interessante regio omdat het relatief kleine gemeenten dicht bij de stad zijn, met goede openbaarvervoer- en fietsverbindingen. Toch is de modal split daar slechter dan in de kernstad, dus is er ruimte voor verbetering.
Ik coördineerde al de samenwerking van de Fietsersbond-afdelingen in de Antwerpse Zuirdrand (Azura). Zo is Ringland bij mij terechtgekomen om deeltijds voor Zorro te werken. We hebben onze horizon nog wat verruimd. Je moet verkeersstromen immers bovenlokaal bekijken, en dan moet je verder kijken dan de gemeentegrenzen. Uiteindelijk hebben we de hele regio tussen de Ring, de Schelde, de Rupel, de Nete en het Albertkanaal bekeken.
Negen werkgroepen
Zorro is geboren op een startavond in februari 2020 in Mortsel. De meer dan 200 deelnemers maakten er een succes van. Het was duidelijk dat het thema leefde en dat veel mensen zich wilden engageren voor meer duurzaam verkeer en voor meer leefbare buurten. Mijn opdracht bij Ringland was vooral de vrijwilligers ondersteunen. Dat deed ik samen met Jan Vos, die vanaf het begin mee de Zorro-kar trok.
Ik was echter nog geen week in dienst, of de covidpandemie overviel ons, met de volledige lockdown erbovenop die het ons onmogelijk maakte om mensen fysiek bij elkaar te brengen. Toch slaagden we erin om met een dertigtal vrijwilligers aan de slag te gaan. Het eerste jaar hadden we enkel online contact via Zoom-vergaderingen, maar toch werd er meteen flink werk geleverd.
Zorro werd gelanceerd op een succesvolle debatavond in Mortsel. (© Ringland)
Negen werkgroepen van vier tot acht mensen werkten voorstellen uit over tal van onderwerpen: de ontwikkeling van grote fietsassen in de regio, het versterken van lokale fiets- en wandelassen zoals binnenwegen, fietsstraten, winkelstraten en gemengd verkeer, oplossingen voor de nood aan passende parkeerruimte voor fietsers, het inventariseren van knelpunten bij de doorstroming van het openbaar vervoer, de toegankelijkheid van tram en bus voor mensen die niet goed te been zijn, enzovoort.
Om de modal shift te promoten werd de Modal Selfie ontwikkeld, een online tool waarmee je je eigen vervoerkeuzes kan monitoren. Een van de werkgroepen werkte op eigen initiatief ook het concept van autoluwe buurten uit, gebaseerd op de 15 minutenstad met alle essentiële voorzieningen op wandelafstand. Het doel van die buurten is dat kinderen veilig op straat kunnen spelen en ouderen er zelfstandig kunnen wonen, een concept dat zeer goed onthaald werd door de gemeenten.
Verfrissende en concreet bruikbare ideeën
Als coördinator was ik erg onder de indruk van de inzet van al die vrijwilligers: zij werkten zelfstandig in kleine groepen, in alle onafhankelijkheid, met een specifieke opdracht en een haalbare timing en met als resultaat tal van verfrissende en concreet bruikbare ideeën. Dat paste helemaal in de Ringland-traditie om met positieve voorstellen tot verbetering te komen.
Na negen maanden werken werd op Driekoningen 2021 het Zorro-rapport gepresenteerd, een basishandleiding voor wie duurzaam vervoer wil realiseren. Daar werd de jaren nadien nog op voort gewerkt, met een hele reeks publicaties tot gevolg. Zo daagt de Modal Selfie elke burger uit om de privéauto minder te gebruiken, en vaker te kiezen om te voet te gaan, te fietsen, het openbaar vervoer te nemen of een deelauto te huren. Wie zich wil inzetten om een klassieke woonbuurt om te vormen tot een leefbuurt krijgt recepten voor aangename leefbuurten. Zorro werkte ook concrete voorstellen uit voor verschillende fietsroutes tussen de Schelde en het Albertkanaal – zie daarvoor de nota’s over tangentiële fietsroutes en radiale fietsroutes. Een andere werkgroep boog zich over de nood aan fietsparkeerplaatsen voor bewoners.
De Mortselse schepen van Mobiliteit Steve D'Hulster en zijn collega's in andere gemeenten kregen het Zorro-rapport overhandigd. (© Ringland)
De werkgroep Vervoersarmoede onderzocht de concrete verplaatsingsnoden van financieel zwakkere groepen en hoe daaraan tegemoet te komen. Er werden tal van voorstellen gedaan voor een verbetering van het openbaar vervoer in de Antwerpse zuidoostrand, met tramverlengingen, een districtentram, tangentiële buslijnen, en de uitbouw van het netwerk van De Lijn als een spinnenweb. Vrijwilligers voerden een pilootstudie uit voor een betere doorstroming van tram 15 – een idee dat sindsdien nog voort wordt uitgewerkt door de werkgroep Tramvinken. Wat het treinverkeer betreft werden voorstellen geformuleerd om het aantal voorstadstreinen naar Lier en Mechelen te verhogen en om het Ringspoor opnieuw te gebruiken. Enzovoort.
Positieve voorstellen
De ideeën die Zorro uitwerkte, waren altijd positieve voorstellen tot verbetering. Wij zijn niet tégen iets, maar voor iets. Voor meer duurzaam verkeer. Voor meer leefkwaliteit in de buurten. In principe kunnen politici met onze ideeën meteen aan de slag. Jammer genoeg gebeurt dat veel te weinig, in die mate zelfs dat de kleine financiering die Zorro kreeg niet verlengd werd.
Ondanks alle positieve feedback die we kregen, kwam de overheid niet meer over de brug. Er was altijd wel een argument: ‘we krijgen te veel dergelijke vragen’, ‘wij zijn niet het juiste bestuursniveau om jullie te steunen’, ‘we willen jullie onafhankelijkheid niet hypothekeren’ … Wij verenigen en ondersteunen honderden mensen die zich constructief engageren. Heeft men liever dat die zich organiseren tégen het beleid, in plaats van hen te zien als partner ván het beleid? Volgens mij worden overheden er zelf beter van als ze een op participatie gerichte werking zoals Zorro ondersteunen.
Vervoerregio en gemeentebesturen
Jammer genoeg neemt ook de Vervoerregio daarin geen initiatief. Aanvankelijk hadden we daar positieve contacten mee, maar na enkele personeelswissels is dat stilgevallen. De Vervoerregio kan een centrale rol spelen om het verkeer in de regio te verduurzamen en alle actoren met elkaar in contact brengen – het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV), De Lijn, de NMBS, de gemeenten, de aanbieders van deelmobiliteit, de gebruikers – en helpen bij een betere afstemming tussen de verschillende vervoersmodi. Maar die rol spelen zij onvoldoende.
We hebben onze voorstellen ook bij verschillende gemeentebesturen in de regio toegelicht en hebben, over de gemeentegrenzen heen, fietstochten georganiseerd om samen met hen het terrein te verkennen. We zijn daar telkens met veel welwillendheid en sympathie ontvangen, maar veel resultaat heeft dat helaas niet opgeleverd.
Zorro-vrijwilligers gidsten lokale politici en mobiliteitsambtenaren door de zuidoostrand. (© DDW/Ringland)
Ook met Lantis, het Team Intendant en De Nieuwe Rand hadden we tal van contacten. En al werken ook zij allemaal rond de modal shift, dat heeft geen concreet project of extra budget opgeleverd. Onze ambitie om gelijkaardige Zorro-initiatieven te nemen in andere subregio’s van de Vervoerregio is ook niet van de grond gekomen. We wilden ook in de regio’s Noord, Oost, Zuid en West vrijwilligers en gebruikers samenbrengen om voorstellen uit te werken, maar zonder minimale ondersteuning vanuit de overheid of de betrokken gemeenten, is dat niet mogelijk.
Doorstroming van de trams
De laatste periode van mijn mandaat heb ik vooral geprobeerd om wat we opgebouwd hebben onder te brengen bij andere organisaties. Zo is in samenwerking met de vzw Autodelen de nieuwe werkgroep Deelmobiliteit gestart, om gemeentebesturen ertoe te bewegen het privé-autodelen mee te promoten bij hun burgers.
Samen met TreinTramBus werken onze meer dan twintig vrijwilligers van Tramvinken voort aan het inventariseren van knelpunten bij de doorstroming van de trams in Antwerpen. Na tramlijnen 1, 8 en 10 zijn nu de lijnen 2, 3, 5 en 9 aan de beurt. Dat onderzoek gebeurt in samenwerking met De Lijn, die daarin een enthousiaste partner is. Via de Vervoerregio gaan die gegevens naar de wegbeheerder om waar mogelijk de nodige aanpassingen te doen. Vooral de lichtenregeling is nog voor veel verbetering vatbaar. Met studenten van de VUB hebben we ook gewerkt aan een upgrade en verbetering van de Modal Selfie. We hopen een organisatie te vinden die dat instrument verder wil promoten.
Tramvinken, het onderzoek naar de doorstroming van de trams, loopt in goede samenwerking met De Lijn. (© VJA/Ringland)
In de aanloop naar de verkiezingen van 2024 gingen we in overleg met alle mobiliteitsverenigingen in de Antwerpse regio, om samen te ijveren voor een daadwerkelijke modal shift in en om de stad. Onder leiding van de Bond Beter Leefmilieu (BBL) en het Netwerk Duurzame Mobiliteit (NDM) schreven we samen met meer dan 20 verenigingen een memorandum dat politici oproept om daar dringend werk van te maken. Daar willen we ook verder campagne rond voeren. Beloftes die al lang bestaan, moeten eindelijk uitgevoerd worden.
Fameuze uitdaging
Voor mij was de opdracht om Zorro te coördineren een fameuze uitdaging. Ik doe mijn andere job als graficus heel graag, maar bij Zorro was de maatschappelijke relevantie toch veel groter. Ik heb daarin veel geleerd. Mijn netwerk, dat ik al had met de Fietsersbond, is enorm uitgebreid door al die contacten met mobiliteitsdeskundigen, architecten, stedenbouwkundigen, studiebureaus, actiegroepen enzovoort. Ik ken daar nu veel beter mijn weg.
Heel fijn was dat ik altijd kon terugvallen op mijn collega’s Christophe en Veerle bij Ringland en de mensen van het kernteam. Die samenwerking verliep heel vlot. En het blijft indrukwekkend om te zien hoe professioneel al die vrijwilligers zich organiseren en maatschappelijk draagvlak creëren: meer dan 15.000 mailcontacten in Antwerpen, dat moet je elke dag verdienen. Het positief denken dat bij Ringland heerst, is daarbij cruciaal. Dat enthousiasmeert mensen. Mijn bijdrage was zo veel mogelijk ideeën en bruikbare voorstellen door te sluizen naar het beleid, wat sowieso een werk van lange adem is. Hoe positief veel van onze ideeën ook telkens op alle beleidsniveaus onthaald werden, het blijft spijtig dat daar voorlopig zo weinig mee gedaan wordt.
- Het verhaal van Dirk De Weerdt werd opgetekend door Ringland-vrijwilliger Stefaan Vermeulen.
- Op de blog van Ringland vertellen vrijwilligers en experts over wat er leeft voor en achter de schermen van de burgerbeweging. Ben jij ook geïnteresseerd om mee te draaien? Mail naar info@ringland.be.
- Lees hier meer over Zorro en download alle rapporten en nota’s.
- Lees ook Afscheid van Zorro en coördinator Dirk De Weerdt.