Lisa over haar onderzoek naar burgerparticipatie
Elk schooljaar krijgt Ringland vragen van scholieren en studenten of ze een of ander onderzoek mogen uitvoeren voor of over de burgerbeweging. Zo klopte in januari Lisa Eeraerts bij ons aan, studente aan de universiteit van Utrecht. Voor haar masterthesis wilde ze onderzoek doen naar sociale inclusie, zeg maar: betrokkenheid van brede lagen van de bevolking bij de overkapping. Lisa, Amerikaanse die momenteel in Brussel woont, volgde vergaderingen van Ringland, maar ook werkbanken en -ateliers van De Grote Verbinding. Voor onze blog vat ze haar belangrijkste bevindingen samen.
Toen ik aan mijn onderzoeksproject begon, had ik geen idee hoeveel ik zou leren over de stad Antwerpen, participatie en het belang van burgerbewegingen. Tijdens mijn vooronderzoek voor mijn thesis kwam ik vrij snel Ringland tegen. Ik merkte meteen het belang van de burgerbeweging in de evolutie van de Oosterweelverbinding en de projecten van De Grote Verbinding. Daarom nam ik contact op met vrijwilligerscoördinator Christophe Lambrechts, die samen met andere Ringlanders mij meer uitleg gaf over de vele facetten van de burgerbeweging en mij hielp bij het netwerken.
Voor mijn onderzoek bestudeerde ik eerst wat er tot nu toe gebeurd is. Ik wilde inzicht krijgen in de verschillende routes vanaf het begin van de jaren 2000, de oprichting van stRaten-generaal en Ademloos en vervolgens Ringland, tot de ondertekening van het Toekomstverbond in 2017. Vervolgens heb ik de gemaakte afspraken opgevolgd: hoe is de fase van ‘Over de Ring’ (het participatieproces o.l.v. het team van de intendant, red.) verlopen en hoe worden de Ringparken nu gepland? Dankzij Ringland en de ontwerpteams kon ik meerdere vergaderingen en participatieve evenementen observeren. Samen met geraadpleegde documenten kreeg ik een beeld van hoe vandaag de deelname van burgers in Antwerpen verloopt.
Belang van burgerbewegingen
Mijn eerste bevinding gaat over de impact van de burgerbewegingen stRaten-generaal, Ademloos en Ringland. Dankzij hun inspanningen kon een mobiliteitsinfrastructuurproject uitgroeien tot een grootschalig leefbaar stadsvernieuwingsplan. Die inspanningen omvatten over de jaren heen campagnes, evenementen en zelfs het organiseren van een volksraadpleging. Wie al lang Ringland volgt, kan zeker getuigen van het belang van die initiatieven en/of heeft er zelf aan deelgenomen.
Die initiatieven waren indrukwekkend omdat er plannen waren gemaakt zonder inbreng van de burgers. Toen bewoners probeerden uit te leggen waarom die niet optimaal waren, luisterde de overheid niet graag. De burgerbewegingen hadden dan twee opties: opgeven, of vechten voor het recht op hun eigen stad. Gelukkig voor de stad Antwerpen hebben ze niet opgegeven. De burgerbewegingen eisten ruimte op in de besluitvorming, want ze waren een kracht die niet genegeerd kon worden. De overheid kon niet anders dan hun belang te erkennen, niet alleen van hun meningen, maar ook van de kennis van bewoners. Dankzij hun inspanningen is er nu een platform voor burgers om deel te nemen aan hun eigen stadsplanning.
Vertegenwoordigd in de Werkgemeenschap
Het meest tastbare verschil dat door de burgerbewegingen is gemaakt, is samengevat te zien in de vijf hoofdovereenkomsten van het Toekomstverbond.
Voor mijn onderzoek hadden de relevantste wijzigingen door het Toekomstverbond betrekking op de afspraken over de manier van werken met burgerinbreng. Op verzoek van de burgerbewegingen is een Werkgemeenschap in het leven geroepen. Die treedt binnen de planning van De Grote Verbinding op als officieel adviesorgaan. In de Werkgemeenschap hebben de verschillende stakeholders samen elf stemmen, waarvan stRaten-generaal, Ademloos en Ringland er elk één hebben. Die vertegenwoordiging is een ongelooflijke erkenning van de waarde van de burgerbewegingen.
Op een meer lokaal niveau kent de stad Antwerpen nu een uniek en geïntegreerd systeem om individuele participatie mogelijk te maken. Er zijn niet alleen de informatiemomenten gehost door de burgerbewegingen. Bewoners kunnen tijdens workshops met de ontwerpteams ook input en feedback geven over de ontwerpen van de toekomstige Ringparken.
Die officiële workshops waren voor mij een interessante ontdekking. De ontwerpteams merkten echter zelf dat dat format niet voor iedereen toegankelijk is. Omdat ze willen dat de nieuwe parken gunstig zijn voor iedereen in de stad, hebben ze daarom het initiatief genomen om zélf naar gemeenschappen te trekken die moeilijker te bereiken zijn. Om de drempels te verlagen gebruiken ze informele participatietechnieken en ontmoeten ze mensen ook waar die al samenkomen, zoals op scholen. Ik woonde bijvoorbeeld een informeel inspraakmoment bij met meisjes van de jongerenorganisatie JES.
Workshop van het ontwerpteam van Ringpark Het Schijn met meisjes van de jongerenorganisatie JES.
Kritische reflectie
Als onderzoeker heb ik de taak om kritisch te kijken naar mijn observaties. Er is zeker grote vooruitgang geboekt, maar mogelijk blijven enkelen toch nog achter. Dat blijft een belangrijk aandachtspunt omdat de plannen er zijn voor iedereen. Daarom zou iedereen er toegang toe moeten hebben om feedback te kunnen geven.
De geboekte vooruitgang heeft geleid tot adviesrollen voor burgers. Hoewel dat beter is dan alleen maar op de hoogte zijn van de plannen en ze moeten accepteren, willen sommigen meer controle. Die mening hangt echter sterk af van je standpunt. Zo heb ik mensen horen zeggen dat ze de overheid niet de macht willen ontnemen, aangezien die een waardevolle rol speelt. Anderen hebben minder vertrouwen in de motieven van de overheid, uit angst dat die alleen maar geldgedreven zijn. Afhankelijk van het standpunt dat wordt ingenomen, zijn sommigen dus van mening dat burgerparticipatie niet nodig is, terwijl anderen zullen vechten voor hun recht op de stad.
Nu de belangrijkste drie burgerbewegingen in veel stadia van het proces een officiële adviserende rol hebben, is het belangrijk om na te gaan of hun mening dezelfde is als die van elke Antwerpenaar. Weerspiegelen hun stemmen die van de burgers? Wordt de deelname van de drie bewegingen aan de besluitvorming als voldoende beschouwd? Nogmaals, de antwoorden op die vragen hangen af van je standpunt. De burgerbewegingen en ontwerpteams hebben hoe dan ook erkend hoe belangrijk het is om alle stemmen te betrekken. Ze vinden immers dat de plannen de hele stad moeten dienen. Als die feedback van meer mensen krijgen, zullen ze ook door meer mensen worden aanvaard.
Rem op deelname
Vaak zijn het de overheden die er niet op gebrand zijn om een deel van hun beslissingsbevoegdheden door te geven aan burgers. Tijdens mijn onderzoek realiseerde ik mij echter dat de kenmerken van de projecten zelf deelname in de weg stonden. Dat komt omdat De Grote Verbinding een groot deel van de ruimte en de tijd beslaat.
Door de grote omvang zijn er veel verschillende partners betrokken: beginnend bij de meerdere lagen van de overheid, over de verschillende stedelijke administraties, tot de verschillende ontwerpbureaus. Het is moeilijk om het overzicht te behouden. Niet alleen voor mij als buitenstaander, maar ook voor de bewoners uit de omgeving met wie ik sprak. Ze vertelden dat ze vaak niet zeker waren met wie ze voor welke vraag contact moesten opnemen en op welke website ze welke informatie konden controleren.
Daarnaast is het hele project al meer dan twee decennia aan de gang. Dat is niet alleen lang om te blijven volgen, veel dingen veranderen ook met de tijd. Overheidsadministraties, ontwerpteams, namen van concepten zijn tot nu toe allemaal al meerdere keren veranderd. Al is dat soms onvermijdelijk, het maakt burgerbetrokkenheid zeker niet gemakkelijker.
Tot daar mijn belangrijkste bevindingen. Dank aan al wie mij bij mijn onderzoek geholpen heeft. Hopelijk zijn de inzichten die ik heb opgedaan waardevol genoeg om ermee aan de slag te gaan. Ikzelf zal blijven volgen wat Ringland nog verder bereikt.
- Lisa Eeraerts: The People and their Different Roles in Urban Decision-Making – A Case Study in Antwerp, Belgium – Master Thesis International Development Studies, Universiteit Utrecht, 2020-2021.
- Lees ook de blog van studenten van de AP Hogeschool.
- Op de blog van Ringland vertellen vrijwilligers over wat er leeft voor en achter de schermen van de burgerbeweging. Ben jij ook geïnteresseerd om mee te draaien? Mail naar info@ringland.be.