Peter over de overkapping en de modal shift
Peter Vermeulen.
2022 was een belangrijk jaar voor de realisatie van het Toekomstverbond. De beslissing viel om de verdere overkapping van de noordelijke Ring ineens te koppelen aan de plannen voor de aanleg van de Oosterweelverbinding en bovendien is de financiering ervan ook verzekerd. Dat is ronduit fantastisch, zegt Peter Vermeulen, projectleider van Ringland. Er volgden ook afspraken voor de zuidelijke Ring. De modal shift daarentegen is vooral een verhaal van ontgoocheling en veel te weinig vooruitgang. Bij De Lijn heerst een soort algemene malaise. Om dat recht te trekken moeten alle partners samen dringend meer dan één tandje bijsteken. Peter maakt een tussentijdse balans op en roept op tot samenwerking in een zo breed mogelijke coalitie voor de modal shift.
In 2022 zijn een aantal belangrijke en onomkeerbare stappen vooruitgezet. Het politiek stuurcomité nam de beslissing om, tegelijk met de aanleg van de Oosterweelverbinding, ook de verdere overkapping van de noordelijke Ring te realiseren. Vanuit Ringland hebben wij er jaren op aangedrongen dat die aanleg ineens tegoei moest gebeuren. We voerden er dit jaar ook een geslaagde zomercampagne (foto) rond: met Groetjes vanop Ringland overtuigden we ook de Vlaamse regering.
Lydia Peeters en Jan Jambon bevestigen aan Peter Vermeulen dat het politiek stuurcomité knopen zal doorhakken.
Bovendien, en dat is een tweede essentiële stap voorwaarts, is het nu duidelijk dat er voldoende middelen zijn om ook alle extra geplande en op termijn noodzakelijke werken voor de overkapping van de Ring te financieren. Dankzij de gewijzigde Europese regelgeving kan het financieel model van Lantis dat immers garanderen. De werkbank Financiering, waar de burgerbewegingen samen met de Universiteit Antwerpen aan de kar trekken, bekijkt dat verder in alle details. Daarnaast kijkt die werkbank ook naar de kosten en baten om aan te tonen dat al die investeringen verantwoord zijn en zichzelf maatschappelijk terugverdienen.
Heel wat ontwerp-, denk- en aanpassingswerk
Wat nu beslist is voor de aanleg van de noordelijke Ring moet nog vertaald worden in concrete bouwplannen. Dat vergt nog heel wat ontwerp-, denk- en aanpassingswerk, een proces dat in samenwerking met de aannemers verloopt en waar wij met onze experts van de Ringland Academie graag aan meewerken. Zo hoop ik bijvoorbeeld dat het gat tussen het Park Groenendaal en het Groen Hart van Merksem nog een stuk kleiner kan, dat de brug aan het Lobroekdok misschien toch nog een meer volwaardige overkapping kan worden en dat de nieuwe knoop Oost een nog betere groene verbinding mogelijk maakt met Ringpark Het Schijn.
Daarnaast heeft Lantis een studie besteld over luchtbehandeling en afzuigsystemen in tunnels, wat in overleg met de aannemers ook nog tot aanpassingen kan leiden. Ook het verkeersmanagement moet nog verder onderzocht worden: de snelheid op de Ring, de sturing van het verkeer om files tegen te gaan, het aansturen van het gevaarlijke ADR-verkeer, enzovoort. Al die aspecten kunnen nog een invloed hebben op de concrete uitwerking van de ondergrond. Het is alleszins nog een grote uitdaging om alles wat nu beslist is en nog op tafel ligt, samen met de resultaten van de nog lopende onderzoeksopdrachten tot één geheel te smeden.
Lessen trekken uit het verleden
Uiteraard pleiten we ervoor om ook de zuidelijke Ring ‘ineens tegoei’ te overkappen. Neem bijvoorbeeld de spaghettiknoop op het Zuid. Daar zijn nieuwe plannen voor getekend die een grote opwaardering voor heel dat stadsdeel betekenen. In die plannen wordt echter nog niet voorzien in een overkapping van de Ring. Het argument was altijd dat die financiering nog niet is vastgelegd. Toch is ook die overkapping even essentieel voor de leefbaarheid, de luchtkwaliteit, de geluidsoverlast, de klimaatadaptatie, de aanleg van meer groene publieke ruimte, enz. Volgens de meerjarenplanning van Lantis zou ook die financiering op termijn geen probleem mogen opleveren.
Vorig jaar sprak ik op deze blog nog over de hink-stap-sprongen die we vaak moeten nemen. Dit is er een goed voorbeeld van. In onze gesprekken met het team van de intendant en met de stad pleiten we er dan ook voor om lessen te trekken uit het verleden en voor de zuidelijke Ring te vertrekken van het globale concept en dus niet van deelprojecten. Prof. em. Stedenbouw André Loeckx kwam in zijn terugblik op vijf jaar Toekomstverbond, onder meer tijdens onze Roma-avond (foto) en in het boek Over de Ring van De Grote Verbinding, tot de vaststelling dat het idee van ‘de volledige overkapping van de Ring’ in de loop der jaren geruisloos plaatsgemaakt heeft voor het begrip ‘leefbaarheidsprojecten’. Hij pleit ervoor om weer aan te knopen bij de letter en de geest van het Toekomstverbond ‘voor een evenwichtig samenspel tussen onderbouw en bovenbouw en voor het herstel van de overkapping als Leitfigur’.
Professor André Loeckx op de Roma-avond.
Volledige overkapping zuidelijke Ring als Leitfigur
De voorbije 20 jaar was ‘de realisatie van de Oosterweelverbinding’ de Leitfigur. Vandaag pleiten wij ervoor om de komende 10 jaar ‘de volledige overkapping van de zuidelijke Ring’ te hanteren als Leitfigur, als hefboom naar een klimaatneutrale en vervoersvriendelijke stad waar het aangenaam leven is. Met geluidsbermen alleen zullen we er niet komen. En al staat de volledige overkapping van de Ring centraal in het Toekomstverbond, aan de onderhandelings- en tekentafels is dat niet altijd het uitgangspunt. Overigens, als ik met aannemers praat, begrijp ik dat een dak over de Ring leggen niet per se duurder is dan enkel in extra wanden en hoge bermen voorzien en overal bruggen leggen. Het verschil in leefbaarheid daarentegen is onbetaalbaar.
Voor de zuidelijke Ring zien we verschillende positieve evoluties. Intendant Alexander D’Hooghe wijst erop dat er al heel wat voorbereidend werk gebeurd is, bijvoorbeeld voor de scheiding van doorgaand en lokaal verkeer, voor het uitzicht van de verschillende knooppunten, voor de omgeving aan het station van Berchem, enzovoort. In sommige ontwerpen zie ik ook ons voorstel opduiken om alvast de vierde koker aan te leggen. De intendant stelt nu voor om al dat werk samen te leggen en daar één geheel van te maken. Hij heeft ook iemand nieuw aangetrokken om aan die kar te trekken, met als prioriteit een goede afstemming tussen het ontwerp van de ondergrond en de aanleg bovengronds.
Het eerste project dat nu op tafel ligt, is het ontwerp voor de overkapping van de knoop Oost in Borgerhout, hét scharnier waar de zuidelijke Ring met gescheiden verkeer aanknoopt op de noordelijke Ring met gemengd verkeer en waar de Ring aansluit op de E34-E313. Ons doel is om tegen het volgende politiek stuurcomité in het voorjaar van 2023 een basisconcept en een retroplanning te hebben voor de overkapping van de hele zuidelijke Ring, die uiterlijk in 2037 (20 jaar Toekomstverbond) klaar moet zijn. We hopen dat de huidige regering die planning voor het einde van de legislatuur nog goedkeurt.
Governance moet beter
Een van de grote uitdagingen van het Toekomstverbond was en is om samen te werken met alle stakeholders, zowel overheden en administraties als burgerbewegingen, experts en uitvoerders. Bij het ontwerp en de realisatie van de noordelijke Ring, de zuidelijke Ring, de modal shift, het Haventracé enzovoort, zijn honderden partners betrokken. De bestaande overlegstructuren, taakverdelingen, werkbanken, scrumsessies, onderzoeksopdrachten en zoveel meer bewijzen daarbij elke dag hun nut, maar toch hapert het soms nog. Als burgerbeweging vragen wij dan ook al lang een betere coördinatie om al die projecten en processen en wisselwerkingen en timingen beter op elkaar af te stemmen.
Een stap vooruit is alleszins dat Lantis een ervaren manager heeft aangeworven om die governance in goede banen te leiden. Wij zijn vragende partij voor de oprichting van een managementteam waarin alle ondertekenaars van het Toekomstverbond iemand afvaardigen, om zo een plek te creëren waar iedereen het overzicht heeft over het collectieve proces en het operationele traject dat de komende 15 jaar nog moet worden afgelegd.
Modal shift gaat niet vooruit
De modal shift naar duurzamer verkeer is een essentiële pijler van het Toekomstverbond. We moeten naar een stad waar je geen auto nodig hebt om je te verplaatsen, waar je alles te voet, met de fiets, een step, de tram of de bus kan doen. Uiteraard zijn er gevallen waarvoor je een auto nodig hebt – vervoer van zieken of gehandicapten, taxidiensten, levering van goederen – maar die moeten de uitzondering blijven. Hoe minder auto’s, hoe beter ook voor al die ‘nuttige autoverplaatsingen’.
In november was de Deense urbanist Mikael Colville-Anderson uit Kopenhagen, verkozen tot meest leefbare stad van de wereld, de keynote-spreker op de ‘Staat van Oosterweel’, een event georganiseerd door Lantis. Zijn boodschap was helder: ‘We hebben 70 jaar geprobeerd om de stad aan te passen aan de auto, en dat is niet gelukt. Dus moet het anders en beter, zo veel mogelijk zonder auto’s.’ Van die ambitie om het autoverkeer in en rond de stad te minderen is tot op heden weinig terechtgekomen. Jammer genoeg bevestigen de recente resultaten van onze verkeerstelling Straatvinken en de leefbaarheidsbevraging straat-O-sfeer dat.
Er zijn wel nieuwe fietspaden aangelegd, en dankzij corona, de elektrische fiets en gedragsverandering bij gebruikers zijn er ook effectief meer fietsers. Maar het aangename gevoel tijdens de lockdown van in een autoluwe stad te kunnen fietsen of wandelen, is helemaal weg. Er zijn nog altijd veel te veel auto’s in de stad. Hun aantal vermindert niet of nauwelijks, terwijl het aantal files op de Ring na corona weer gestegen is naar het oude niveau. Bovendien gaat het openbaar vervoer er al jaren op achteruit. Tijdens de coronacrisis daalde het aantal gebruikers, nadien kwamen ze niet meer terug wegens de onvoldoende en onlangs zelfs nog verminderde dienstverlening en de onbetrouwbaarheid van treinen, trams en bussen in en om Antwerpen. Een revelerend onderzoek van onze werkgroep Zorro i.s.m. TreinTramBus toonde ook aan dat de doorstroming veel beter kan. De omslag naar een echte autoluwe stad is dus nog lang niet gemaakt, eerder integendeel. Overigens zijn er daartoe in de stad ook nog altijd te veel parkeerplaatsen en parkings.
Geen dienst. De bussen en trams van De Lijn laten het steeds vaker afweten.
Samen campagne voeren
De maatschappelijke malaise op het vlak van openbaar vervoer moet absoluut gekeerd worden. In de aanloop naar de verkiezingen van 2024 willen we de modal shift opnieuw hoog op de politieke agenda zetten. We willen dat niet alleen doen als Ringland, maar in een zo breed mogelijke coalitie met burgerinitiatieven, actiegroepen, middenveldorganisaties en alle burgers die het beu zijn dat het openbaar vervoer er verder op achteruitgaat.
De overheid spreekt al jaren over de uitbouw van het openbaar vervoer in het kader van de ‘basisbereikbaarheid’. Met het oog daarop pleiten we samen met TreinTramBus en onze werkgroep Zorro in eerste instantie voor de ‘basisbetrouwbaarheid’ van het openbaar vervoer: treinen, trams en bussen moeten stipt en frequent rijden, er moet ingezet worden op een vlottere doorstroming van het openbaar vervoer en reizigers moeten snel en vlot kunnen overstappen. Die ideeën zijn niet nieuw, drie jaar geleden keurde de Vervoerregioraad al een nota goed met zinvolle ideeën en plannen in die richting. Maar daar is nog maar weinig mee gebeurd. Wij willen niet alleen plannen en voorstellen, wij willen dat er op het terrein verbeteringen komen.
In 2023 willen we daartoe, in samenwerking met De Lijn, een campagne lanceren om de doorstroming van de tramlijnen 1, 8 en 10 te verhogen. Nadien moeten stap voor stap ook alle andere tramlijnen volgen. Dat kan door obstakels weg te nemen (intern en extern), verkeerslichten beter af te stemmen en op termijn ook de frequentie van het openbaar vervoer te verhogen. We willen in die campagne ook het engagement vragen van het Agentschap Wegen en Verkeer, de stad Antwerpen en alle partners in de Vervoerregio, zodat die verbeteringen ook daadwerkelijk worden doorgevoerd.
Zonder modal shift zal Antwerpen nooit een leefbare stad worden. De overkapping van de Ring biedt op zich ook geen oplossing voor het teveel aan autoverkeer in en rond de stad. Voor de burgerbewegingen blijft de modal shift dan ook een van onze absolute prioriteiten, waar we in 2023 extra aandacht aan willen besteden. Vervolgens willen we in het voorjaar van 2024 voor de Vlaamse, federale en Europese verkiezingen een stevig eisenpakket op tafel leggen voor beter openbaar vervoer. In het najaar van 2024 zullen we dat ook doen voor de lokale verkiezingen. We roepen onze achterban en alle Antwerpenaars nu al op om mee aan die kar te trekken.
Het verhaal van Peter Vermeulen werd opgetekend door Ringland-vrijwilliger Stefaan Vermeulen.
Op de blog van Ringland vertellen vrijwilligers en experts van de Ringland Academie over wat er leeft voor en achter de schermen van de burgerbeweging. Ben jij ook geïnteresseerd om mee te draaien? Mail naar info@ringland.be.